آیا با اجرایی شدن این مصوبه باید به فکر یک کوچ بزرگ از تلگرام باشیم؟

دیروز عصر شورای عالی فضای مجازی طی جلسه ای که با ریاست حسن روحانی برگزار شد مصوبه ای جالب توجه داشت. طی این جلسه مقرر شد همه ی شبکه‌ های پیام‌ رسان فعال در کشور طی یک دوره ی یک ساله، ذخیره‌ سازی داده‌ های خود را در داخل کشور انجام دهند. موصبه ای که اگر واقعا قصد اجرایی شدن آن باشد، تاثیرات بسیار زیادی بر آینده پیام رسان ها در ایران خواهد داشت و احتمالا منجر به تحولاتی جدی در استفاده کاربران از شبکه های پیام رسان در داخل کشور میگذراد.

به گزارش «تابناک» مصوبه شورای عالی فضای مجازی در حالی است که طی یک سال گذشته تعاملات چالشی و همکاری های خوبی همزمان بین مسئولان در ایران و مقامات شرکت روسی تلگرام جریان داشته است. از ماجرای تهدیدها برای فیلتر کردن تلگرتام در صورت عدم همکاری مجموعه دوروف با ایران گرفته تا همکاری های نزدیک در خصوص مسدود سازی کانال های غیراخلاقی این پیام رسان محبوب در ایران.

با این حال گویا مسئولان ایرانی همچنان از وضعیت پیام رسان ها در داخل کشور رضایت کامل ندارند و در پی آن هستند که با حداکثر توان ممکن، کنترل خود را بر شبکه ای اجتماعی موبایلی و پیم رسان ها اعمال کنند. آخرین اقدام در این خصوص را باید در این مصوبه که به صراحت پیام رسان های خارجی را ملمزم به ذخیره سازی داده ها در داخل کشور میکند، دنبال کرد.

ایده ای که احتمالا عملی نخواهد شد

مشکل مسئولان ایرانی با پیام رسان های خارجی البته مشکل جدیدی نیست. از زمان شروع به کار نرم افزارهای مانند وی چت و لاین و بعد از آن وایبر واتس اپ، و به ویژه تلگرام که با مشخصات و ویژگیهای خاص خود به یکباره ساختار اطلاع رسانی در بین کاربران ایرانی را دگرگون کرده و حتی تاثیرات شگرف آن را در همین انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی هم دیدیم، موضوع کنترل و در صورت نیاز فیلتر کردن شبکه های پیام رسانپ، دغدغه اصلی مسئولان وزارت ارتباطات و سایر نهادهای نظراتی نظیر همین شورای عالی فضای مجازی بوده است.

دغدغه ای که البته و بدون هیچ شکی از یک دیدگاه منسوخ و بروز نشده در مورد ماهیت ارتباطات و فناوری اطلاعات ناشی میشود و حتی وزیر ارتباطات دولت روحانی هم علیرغم همه ادعاها و وعده ها نتوانسته یا نخواسته است در مورد تغییر آن اقدامی جدی بکند. دیدگاهی که حتی یک موضوع بسیار ساده را نیز به دست فراموشی سپرده است و آن این که ماهیت دنیای جدید ارتباطی به کل متفاوت از حتی پنج سال گذشته است و دیگر با ابزارهایی کنترلی نظیر فیلترینگ نمیتوان تهدیدهای ناشی از این فضا را برای امنیت ملی و البته امنیت کاربران ایرانی برطرف ساخت.

شاهد این ماجرا هم این است که هر بار که یکی از نرم افزارهای اینچنینی با تیغ فیلترینگ مواجه شده است، کاربران ایرانی به سادگی به گزینه های جایگزین – احتمالا خیلی هم بهتر و با امکانات بیشتر از نمونه های قبلی – کوچ کرده اند و بازی موش و گربه در این فضا همچنان ادامه یافته است.

نکته مهمتر در این میان خود مصوبه شورا است. این شورا در پی آن است که همه پیام رسان های موبایلی داده های خود را در ایران ذخیره سازی کنند. تصور آنکه وب سرور های واتس اپ، یا پیام رسان فیسبوک، یا وایبر و لاین به داخل ایران منتقل شود البته هرچند تصویر بسیار دور از ذهن است اما در نهایت میتوان شانس کمی برای عملی شدن آن قائل شد.

اما هدف از این ماجرا چیست؟ بدون شک نه تکلگرام و نه پیام رسان واتس اپ حاضر به این نخواهند بود که امنیت نرم افزارهای خود را که با رمزگذاری های End-to-End همراه است شکسته و در حالی که تمامی روندهای ارتباطی به سمت بهتر کردن این رمزگذاری ها پیش میروند، آنها برخلاف جهت آب شنا کنند.

اگر مسئولان ایرانی به دنبال آن هستند که با انتقال سرور این نرم افزارها به داخل کشور کنترل کامل پیام ها را در دست بگیرند، این ایده تقریبا غیر ممکن است و در این حالت واقعا چه لزومی به الزام این نرم افزارها برای انتقال داده ها به داخل کشور است؟ آیا نزدیک بودن حجم انبوهی از داده های رمزگذرای شده که هیچ کس حتی خود شرکت ها نیز قادر به رمزگشایی آنها نیستند، منجر به تسکین دغدغه های مسئولان ایرانی میشود؟

نهایت ماجرا و یک کوچ بزرگ؟

با این همه مصوبه شورای عالی فضای مجازی همچنان و به نظر بسیار جدی است. تعیین یک مهلت یکساله برای این موضوع نشان میدهد که این شورا بدون در نظر گرفتن بسیاری از جوانب امر به دنبال یک امر تقریبا محال میدود. در این صورت و اگر واقعا قصد اجرایی شدن این مصوبه باشد، نتیجه آن چیزی جز این نخواهد بود که با سرباز زدن شرکت هایی نظیر فیسبوک و تلگرام از انتقال سرورها به داخل ایران، احتمالا شاهد اقدامات تنبیهی (!) خواهیم بود که میتوان حدس زد ابتدایی ترین آنها مسدودیت یا فیلترینگ باشد!

هرچند این موضوع به صراحت در مصوبه شورا ذکر نشده و اساسا این مصوبه هیچ اشاره ای نکرده است که در صورت عدم تمکین پیام رسان های خارجی به فرمایشات مسئولان ایرانی چه اتفاقی رخ خواهد داد، حدس زدن عاقبت این مصوبه کار چچندان سختی هم نیست.

در این صورت به احتمال بسیار زیاد داستان تکراری همیشگی برای کاربران ایرانی تکرار خواهد شد: داستان کوچ های جمعی از یک نرم افزار به نرم افزارهای دیگر تا باز هم مسئولان ایرانی به دنبال راه هایی برای داخل کردن سرورهای آن به درون مرزهای کشور بیفتند. و اما آیا مگر ذات ارتباطات جدید، در هم شکستن مرزهای جغرافیایی نیست؟

یک بام و دو هوای آقای وزیر ارتباطات!

از همه اینها که بگذریم، سخن از وزیر ارتباطات و یکی به نعل و یکی به میخ زدن های وی در این میان جالب توجه است. وزیر ارتباطات که در جریان انتخابات مجلس شورای اسلامی با غرور از ایستادگی در برابر درخواست های مسدودیت تلگرام سخن میگفت، روز گذشته و در حاشیه جلسه شورای عالی فضای مجازی، در پاسخ به سؤالی درباره ی وعده انتقال سرور تلگرام به داخل کشور گفته است: «هیچ گاه درباره انتقال سرور تلگرام به داخل کشور صحبت نکردم، بلکه همیشه اعلام کردم سیاست وزارت ارتباطات اولویت استفاده از شبکه‌ های بومی و استفاده صحیح از شبکه‌ های خارجی است».

مشخص نیست که منظور وزیر ارتباطات در اولویت استفاده از شبکه های بومی و استفاده صحیح از شبکه های خارجی دقیقا چیست و چه کسی این استفاده صحیح و استاندارد سازی را صورت میدهد، اما آنچه مشخص است این است که وزیر ارتباطات روز گذشته این سخنان را در حاشیه جلسه ای مطرح کرده است که خروجی آن مصوبه پیش گفته میباشد. جلسه ای که شخص رئیس جمهور، حسن روحانی نیز ریاست آن را بر عهده داشته!

آنچه مشخص است این که تلگرام دستمایه خوبی برای واعظی در راستای سخنرانی است و حتی گاهی مایه های اوج گیری سخنان محمود واعی که همین اخیرا گفته است آی پی یکی از هکرهای سایت های ایرانی در اروپا پیدا شده، در فرازهایی نظیر انتخابات مجلس نیز هست.

گویا تلگرام و بازی با حاشیه های آن برای شورای عالی فضای مجازی – که حتی تا همین چندی پیش تا پای فیلتر کردن آن هم پیش رفت – تبدیل به یک سرگرمی گاه گاه شده و تصمیمات و مصوبه هایی که شاید خود مسئولان هم میدانند عملی کردن آنها نه مقدور است و نه اگر مقدور باشد دردی از درد کاربران ایرانی و مسئولان دوا نمیکند، تنها نتیجه ای که در پی دارد، تدوین صورت جلسات این شورا است.

اما اگر هم محمود واعظی و هم سایر اعضای این شورا کمی دقیق تر نگاه کنند، درک این نکته که گزینه ها برای کاربران ایرانی – و در کل سایر کاربران اینترنت در جهان – برای کوچ از یک نرم افزار به نرم افزار دیگر کم نیست، کار چندان مشکلی نخواهد بود و در این صورت این مسئولان باید از خود سوال بپرسند که تا کی و تا چه زمانی با رویکردهای منسوخ و قدیمی قرار است حوزه ارتباطات نوین و تهدیدها و فرصت های آن را نگاه کنند؟