«اختلال خرید جبری» یا Compulsive buying disorder - CBD که از آن به عنوان «اعتیاد به خرید» نیز نام برده میشود، حالتی است که در آن فرد مبتلا با خرید کردن حس بهتری پیدا میکند یا برای رهایی از احساسهای ناخوشایندی چون خشم، بی قراری، ترس و تنهایی به خرید کردن دست میزند. احساس رضایت، لذت و آرامش پس از خرید باعث شکل گیری «رفتار» جبری (شبیه به اعتیاد) در فرد میشود، بنابراین متداوماً به خرید میپردازند. این افراد غالباً خود متوجه رفتار غیر عادی خود نیستند اما هرچه که میگذرد، وضع آنها؛ به ویژه وضعیت مالیشان رو به وخامت میرود.
میزان شیوع اختلال خرید جبری در جامعه
بررسیها نشان میدهد 5.8 درصد جامعه ایالات متحده دست کم برای مقطعی در طول عمر خود به اختلال خرید جبری مبتلا بوده اند. متاسفانه هیچ گونه آمار رسمیاز میزان شیوع این اختلال در کشورمان در دست نیست اما با در نظر گرفتن میزان شیوع بالای اختلالات روانی در جمعیت بزرگسال کشورمان که برخی منابع آن را بین 20 تا 25 درصد برآورد کرده اند (که به وضوح بالاتر از میزان شیوع اختلالات روانی در دیگر جوامع است)، میتوان گفت متاسفانه بخش قابل توجه ای از جامعه به این اختلال مبتلا هستند، بدتر اینکه اغلب مواقع هیچگاه شناسایی و درمان نمیشوند.
اختلال خرید جبری چیست؟
در افراد مبتلا به اختلال خرید جبری، خرید کردن نه تنها از روی نیاز نیست و ثمره ای هم ندارد، بلکه باعث فشار روانی، زیان مالی و آشفتگی روانی میشود. برای نمونه فرد مبتلا یک گوشی موبایل، یک لپ تاپ یا کامپیوتر میگیرد اما یکباره از آن متنفر میشود یا کالا دیگری چشم اش را میگیرد، در چنین شرایطی این افراد سعی میکنند به هر قیمتی که شده؛ از جمله فروش کالا فعلی با قیمت نامتعارف، از دست داراییهای فعلی خود راحت شوند و کالای مورد نظر خود را خریداری کنند، با گذشت از دقایقی گرفته تا چند روز و چند ماه، این اتفاق میتواند تکرار شود. متاسفانه هیچ گاه این چرخه متوقف نمیشود و فرد مبتلا دائماً در حال «خرید-فروش» یا «فروش-خرید» و حتی گاهی «خرید-خرید» است.
شاید این افراد را حساس و ریزبین بدانید اما واقعیت این است از یک اختلال رنج میبرند و نه تنها از این همه خرید کردن هیچ لذتی عایدشان نمیشود، بلکه به شدت آنها را در مضیقه مالی و روانی بدی قرار میدهد. معمولاً این افراد به چیز خاصی (برای نمونه: گوشی موبایل، کارت گرافیک کامپیوتر، لپ تاپ) علاقه پیدا میکنند و دائماً در حال خرید انواع آن هستند.
مراحل شکلگیری یک خرید جبری
اغلب مبتلایان به اختلال خرید جبری با گذشت مدت کوتاهی از خرید خود پشیمان و سر خورده میشوند اما دوباره به خانه اول باز میگردند.
علائم و نشانههای اختلال خرید جبری
خرید جبری یک رفتار ناسالم است که توسط متخصصان یک اختلال روانی تلقی میشود. هر چند بحثهای زیادی پیرامون اختلال روانی در نظر گرفتن خرید جبری وجود دارد، اما یافتهها نشان میدهد خرید جبری ریشه در روان دارد و پژوهشها حاکی از اثر بخش بودن درمانهای روانشناختی و دارویی است. بنابراین خرید جبری به هیچ عنوان یک رفتار عادی و قابل چشم پوشی نیست.
این افراد معمولاً در خرید نه تنها چانه نمیزنند، بلکه با توجیههای غیر معقول نظیر کیفیت متفاوت و اطمینان بیشتر، از گران ترین فروشگاهها خرید میکنند.
خرید جبری همان ولخرجی نیست
ممکن است به اشتباه خرید جبری را همان ولخرجی بدانید، در صورتی که چینن نیست. ولخرجی غالباً به صورت یکباره و کوتاه مدت است، در این حالت فرد به طور غیر معمول دچار اعتماد به نفس کاذب، هیجان و بی اهمیتی میشود، برای مثال فردی که ماهها پول خود را برای یک خرید یا یک کار بزرگ پس انداز کرده است، یکباره دچار بی اهمیتی میشود و آن را به آسانی خرج میکند.
ولخرجیهای معمول میتواند ناشی از تاثیرات محیطی (مرفه بودن) و تریبت باشد اما ولخرجیهای افراطی و کوتاه مدت که یکباره پدیدار میشوند میتواند ناشی از بی ثباتی در خلق و خو (در اختلالهای سایکوتیک) باشد. بنابراین ولخرجی را با خرید جبری اشتباه نگیرید.
چرا خرید جبری؟
مبتلایان به اختلال خرید جبری در پاسخ به تکانههایی که قدرت مقاومت در برابر آن را ندارند به خرید میروند، این تکانه میتواند تنفر از کالا فعلی یا علاقه افراطی به کالای دیگری باشد که قصد خرید آن را دارند. در حقیقت در خریدهای جبری «نیاز» هیچ جایگاهی ندارند بلکه این افراد برای رهایی از دست تنشی که به سراغ آنها آمده است و همچنین دست یابی به عزت نفس و پیرو آن آرامش، به خریدهای پیاپی دست میزنند.
از نظر روان پویشی، این افراد عزت نفس پایینی دارند و با دست زدن به خرید، در تلاش برای تسکین علائم آن هستند.
از آنجایی که خرید جبری ناشی از یک عامل جبری چون احساس ناراحتی است، تا زمانی که فرد به خرید مورد نظر دست نزند، به آرامش نمیرسد، بنابراین هدف از خرید کردنهای مکرر دست یابی به آرامش یا کاستن از شدت تنش روانی است.
با افراد مبتلا به خرید جبری چگونه رفتار کنیم؟
سرزنش کردن این افراد نه تنها هیچ ثمره ای در بر ندارد، بلکه باعث فاصله گرفتن آنها از شما میشود و ممکن است با این تصور که آنها را درک نمیکنید، از این پس خریدهای خود را از شما پنهان کرده و حتی با شما قطع رابطه کنند. بنابراین به هیچ عنوان سعی نکنید با سرزنش کردن و القای حس گناه، به این افراد نزدیک شوید. به جای دست گذاشتن رو عیب آنها که به احتمال قوی خودشان آن را قبول ندارند، از راه اصولی تر به وی کمک کنید تا بر ضعف خود فایق آید.
راهکارهایی برای افزایش مقاومت در برابر خرید جبری
در صورتی که با فرد مبتلا ارتباط خوبی دارید، در فضایی دوستانه و بدور از نصیحت کردن، از او بخواهید خریدها و فروشهای احتمالی اخیر خود را (برای نمونه یک ماه اخیر) بر روی کاغذ لیست کند، همچنین میتوانید از او بخواهید به طور مرتب خریدهای خود را با ذکر تاریخ، مبلغ و پیامدهای مالی احتمالی آن لیست کند. در مرحله بعد از او بخواهید هزینه هر یک از خریدها و زیانهای مالی احتمالی در فروش آنها را بنویسد. از او بپرسید آیا ارزش اش را داشته است؟ اگر فرد متوجه زیان دهیهای خود شد و آنها را انکار نکرد؛ برای نمونه ادعا کند هیچگاه متضرر نمیشود و هربار سود هم میکند، با تمرکز روی هر مورد نظر خود را بیان کنید، برای نمونه بگویید واقعاً مبلغ زیادی متضرر شده و اگر شما جای او بودید، هیچگاه زیر بار آن نمیرفتید. همچنین از دیگر افراد مورد اعتماد و نزدیک به فرد مبتلا بخواهید نظر خود را درباره این خریدها و پیامدهای آن (و نه قضاوت در مورد خود فرد) در حضور خود او بیان کنند.
هدف از این کار متوجه شدن فرد مبتلا نسبت به اعتیاد اش به خرید است تا بتواند در مقابل تکانهها به صورت تدریجی مقاومت کند. همچنین میتوانید با بررسی لیستهایی که فرد مبتلا از خریدهای خود تهیه کرده، گفتگو و بررسی رفتار او، به برخی الگوهای احتمالی پی ببرید، برای نمونه ممکن است فرد مبتلا به طور منظم به یک فروشگاهها یا محیط خاص مراجعه کند که باعث پدید آمدن تکانههای خرید جبری میشود.
باید در نظر داشته باشید احتمال سوء استفاده فروشندگان از افراد مبتلا به خرید جبری وجود دارد. البته ممکن است این افراد از طریقهای دیگری چون فروشگاههای آنلاین به خرید بپردازند اما اگر متوجه مراجعه فرد به فروشنده یا فروشگاه خاصی شده اید، بهتر است با آنها صحبت کنید.
یکی دیگر از راههایی که از طریق آن میتوانید به افراد مبتلا به خرید جبری کمک کنید، همراهی در خرید است. البته ممکن است شما را پس بزند یا تمایلی به همراهی شما در خرید نداشته باشد اما اگر بتوانید در مواقع خرید حضور داشته باشید، ممکن است بتوانید از طریق توجیه کردن، تحمل او را در برابر تکانهها بالا ببرید. برای نمونه میتوانید فرد بیمار را توجیه کنید که کالا مورد نظر او با چیزی که پیش تر خریداری کرده، تفاوت قابل توجه ای ندارند و هدر دادن پول است.
در صورتی که فرد مبتلا به اختلال خرید جبری منکر هرگونه زیان دهی میشود، اگر از والدین و یا وابستگان نزدیک به او هستید و امکان آن وجود دارد، سعی کنید منابع مالی او را محدود کنید، برای نمونه به جای ارائه پول به صورت یکباره، آن را در قسمتهای کوچکتری به صورت هفتگی و حتی روزانه در اختیارش بگذارید. در نظر داشته باشید دسترسی افراد مبتلا به خرید جبری به منابع مالی هنگفت میتواند فاجعه آمیز باشد. این افراد در برابر تکانههای ناگهانی برای خرید هیچ مقاوتی ندارند و به آسانی تسلیم تمایلات خود میشوند.
اگر خودتان از خرید جبری به ستوه آمده اید، دسترسی خود را به پول محدود کنید، برای نمونه سعی کنید هیچگاه پول به مقدار زیاد یا کارت بانکی همراه خود نداشته باشید. همچنین تهیه لیست وسایل و کالاهای مورد نیاز خودتان و خانواده تان، سپس اولویت گذاری آنها میتواند مفید باشد. مواقعی که تکانههای نیاز برای خرید به سراغتان میآید، احساس خود را با دوستان یا اعضای خانواده در میان بگذارید تا از شدت آن کاسته شود.
سعی کنید تا جای ممکن از مواجه با محتواهای تبلیغاتی پرهیز کنید، زیرا تبلیغات میتوانند باعث تشدید تکانههای خرید شوند.
یکی دیگر از حالتهای ممکن که خرید جبری را تقویت میکند، وجود دوستان و افرادی است که از قربانی برای ماجراجوییهای خود استفاده ابزاری میکنند، در برخی موارد با بررسی افراد مبتلا به خرید جبری، به وجود افرادی در اطراف آنها پی میبرید که محرک و مشوق خریدهای افراطی آنها هستند. ممکن است این افراد خود توانایی خرید و حتی جرات ریسک کردن آن را نداشته باشند اما از قربانی برای ماجراجوییهای خود سوء استفاده کنند.
در نهایت اگر هیچ یک از راهکارهایی که معرفی کردیم مفید واقع نشد، بهتر است فرد مبتلا را برای مراجعه به یک روان درمانگر و در صورت نیاز روانپزشک، ترغیب کنید.
متاسفانه درمان اختلال خرید جبری بسیار دشوار است اما درمان اختلالهای همراه چون افسردگی و اضطراب میتواند بسیار موثر باشد.
منبع : شهر سخت افزار